Mulleres na Lexicografía / Women in Lexicography

Maa-Neu Dong (En tao/yami / In Tao/Yami: si Somapni) (En chinés / In Chinese: 董瑪女Dǒng Mǎnǚ)

Chinés, tao/yami / Chinese, Tao/Yami

1957, na vila de Yuren (tao/yami: Iratay), concello de Lanyu, condado de Taitung, Taiwán. / 1957, in Yuren Village (Tao/Yami: Iratay), Lanyu Township, Taitung County, Taiwan.

GAL A primeira experiencia de Maa-Neu Dong relacionada coa preservación da súa lingua materna tivo lugar á idade de 11 ou 12 anos, cando aínda era unha estudante. Daquela, unha misioneira canadense chamada Grace Irene Wakelin (en chinés魏克琳) predicaba na illa nativa de Dong. Wakelin compilou un Novo Testamento escrito en yami/tao, utilizando Zhuyin, o sistema fonético máis habitual en Taiwán para transcribir chinés. Baixo a orientación de Wakelin, Dong aprendeu a escribir na súa propia lingua. En 1980, Dong empezou a traballar no Instituto de Etnoloxía da Academia Sinica de Taiwán. Foi contratada como investigadora axudante por Pin-Hsiung Liu, un investigador do mesmo instituto, quen lle encargou a transcrición do Novo Testamento ao alfabeto latino. Liu posteriormente solicitou un proxecto para Dong e esta regresou a Lanyu para recoller tradicións orais, transcribilas tamén ao alfabeto latino e traducilas ao chinés. En 1990, Dong iniciou o seu traballo no Museo Nacional de Ciencias Naturais (MNCN) de Taichung, en Taiwán. No tempo de lecer, empezou a compilar pola súa propia iniciativa un dicionario de tao/yami, pero non conseguiu os resultados agardados debido á falta de experiencia, ata que, ao redor de 1995, coñeceu a profesora Victoria Rau nun seminario en Taipei sobre linguas aborixes organizado polo Ministerio de Educación de Taiwán. Dado que Dong buscaba alguén con quen poder colaborar no proxecto do dicionario, as dúas decidiron axiña combinar os seus coñecementos e traballaron xuntas desde ese momento. Examinando os seus traballos lexicográficos previos, Dong sinalou na entrevista que lle realizamos os seguintes grandes desafíos que foi atopando: 1. Termos culturais: A causa das diferenzas entre o espazo vital do pobo tao e a esfera cultural chinesa, moitos termos ictiolóxicos tiveron que ser verificados individualmente para comprobar se tiñan equivalencia en chinés. Ademais, a sociedade tao/yami tradicionalmente distribuía as ocupacións segundo o xénero e os homes tiñan a tarefa de pescar e as mulleres a de tecer, de xeito que a discriminación dos termos ictiolóxicos dependía exclusivamente do coñecemento dos falantes masculinos de tao/yami. Por outra banda, a tradución dos nomes de meses e estacións non foi menos complexa, debido ao feito de que os membros do pobo tao nomean os meses segundo as súas tempadas de pesca (a diferenza do chinés, onde os nomes dos meses se numeran, é dicir, xaneiro = lit. "primeiro mes") e debido tamén ao feito de que un ano non se divide en catro estacións, pois Lanyu está nunha zona climática diferente. 2. Polisemia: algunhas palabras en tao tradúcense de xeito diferente segundo o contexto. Un exemplo é a palabra "rahet", que significa "malo" e "peixe só comestible para os homes", e a falta de contexto fixo adoito que as tarefas de tradución fosen desalentadoras. 3. Termos abstractos: os referentes destes termos dificilmente puideron determinarse mesmo despois de consultar cos anciáns da tribo, xa que a súa longa explicación ás veces podía provocar aínda máis confusión. Despois da xubilación de Dong do MNCN, permaneceu no equipo para a preservación da lingua. Ao mesmo tempo, continuou participando en numerosas actividades vinculadas co ensino de tao/yami e na actualidade está preparando unha ampliación dos seus dicionarios. Durante a nosa entrevista, Dong indicou que aínda que os membros máis novos do pobo tao xa non dominan ben a súa lingua nativa, a recente tendencia á revitalización lingüística levou a algúns mozos interesados de volta a Lanyu, onde melloraron as súas habilidades lingüísticas interactuando cos anciáns. Dong desexa que os individuos das vindeiras xeracións poidan dominar o sistema de escritura actual do tao e beneficiarse dos materiais didácticos que recompilaron ata agora. Esperamos que, neste marco de revitalización lingüística, poidan seguir transmitindo a lingua e a cultura tao. ENG Maa-Neu Dong’s first experience with the preservation of her mother tongue was at the age of 11 or 12, when she was still a pupil. Back then, a Canadian missionary named Grace Irene Wakelin (in Chinese: 魏克琳) was preaching on Dong’s native island. Wakelin compiled a New Testament written in Yami/Tao language, using Zhuyin, a phonetic system prevalent in Taiwan to transcribe Chinese. Under Wakelin’s guidance Dong learnt to write her own language. In 1980, Dong started working at Institute of Ethnology, Academia Sinica, Taiwan. She was employed as a research assistant by Mr Pin-Hsiung Liu, a researcher at the same institute. She was tasked to transcribe the New Testament into Latin alphabet. Mr Liu subsequently applied for a project for Dong and she returned to Lanyu to collect oral folklores, to transcribe them into Latin alphabet too, and to translate them into Chinese. In 1990, Dong started her employment at National Museum of Natural Science (NMNS), Taichung, Taiwan. At leisure, she began to compile a Tao/Yami dictionary on her own initiative, which nonetheless did not yield the desired outcomes due to her lack of experience. It was until around 1995, she met Prof. Victoria Rau at a seminar in Taipei for Aboriginal Languages hosted by Ministry of Education of Taiwan. As Dong was searching for someone with whom she can collaborate on the dictionary project, they soon managed to join their respective expertise and have worked together since. Looking back at her lexicographical works, Dong addressed in our interview the following major challenges she encountered: 1. Cultural terms: Attributable to differences in the living environments of Tao people as opposed to Chinese cultural sphere, many ichthyological terms need to be checked individually if they have an equivalence in Chinese. In addition, Tao/Yami society traditionally observed gendered professions and men were tasked with fishing yet females with weaving. The differentiation of ichthyological terms can thus only be reliant on the knowledge of male speakers of Tao/Yami. On the other hand, the translation of months and seasons is no less challenging, stemming from the fact that Tao people name the months according to their fishing seasons (unlike Chinese, where names of months are numbered, i.e. January = lit. ‘first month’) and that a year is not divided into four seasons as Lanyu is in a different climate zone. 2. Polysemy: Certain vocabulary in Tao can be translated differently depending on the context. An example is the word ‘rahet’, meaning both ‘bad’ and ‘fish only edible by males’, and the lack of context often made the translating tasks more daunting. 3. Abstract terms: The referents of these terms could be hardly specified even after consultations with the tribal elderly as their lengthy explanation can sometimes lead to even more confusion. After Dong’s retirement from NMNS, Dong has remained in the team for language preservation. At the same time, she has also continued to participate numerous events for the teaching of Tao/Yami and is preparing for an further expansion of her dictionaries. During our interview, Dong observed that although younger Taos no longer have a good command of their native language, the recent trend of language revival has brought some ambitious youth back to Lanyu, where they honed their linguistic skills by interacting with the elderly. She wishes that Taos of the next generations can master the current writing system of Tao and profit from the didactic materials they have compiled thus far. Hopefully in the process of language revitalization, they can continue to pass on the Tao language and culture.

● Dong, Maa-Neu & / D. Victoria Rau, D. Victoria (2008). Yami Learning Dictionary (Dicionario para aprender yami) (en chinés / in Chinese). Providence University, Taiwán. https://museum02.digitalarchives.tw/teldap/2008/yamibow/index_TAO.htm ● Rau, Victoria / Dong, Maa-neu / Chang, Ann Hui-Huan / Rau, Daniel E. /Rau, Gerald A. (Eds.). (2012). 達悟語詞典 (Dicionario Yami (Tao); Yami (Tao) dictionary). National Taiwan University Press. Vista previa accesible en / Online: https://issuu.com/ntupress/docs/9789860325195 ● Rau, Victoria / Dong, Maa-neu / Chang, Ann Hui-Huan (Eds.). (2018). 達悟語聖經詞典 (Dicionario bíblico yami; Yami Bible Dictionary). The Bible Society in Taiwan. http://www.ccunix.ccu.edu.tw/~lngrau/Yami%20Bible%20Web/0809-mix.html

Extracto/Excerpt: Rau, Victoria /Dong, Maa-neu/ Chang, Ann Hui-Huan / Rau, Danie lE. /Rau, Gerald A. (eds.). Rau, Victoria, Maa-neu Dong e Ann Hui-Huan Chang con Daniel E. Rau e Gerald A. Rau (Eds.). (2012). 達悟語詞典 (Dicionario Yami (Tao)). National Taiwan University Press. Dispoñible en liña / Online: https://museum02.digitalarchives.tw/validUser?from=/teldap/2008/yamibow/index_TAO.htm GAL O dicionario inclúe 6084 entradas e ofrece as seguintes vías de acceso: 1. Lemas en yami (ben alfabeticamente, ben segundo a raíz da palabra) 2. Equivalentes en chinés (ordenados fonoloxicamente de acordo coa transliteración en Zhuyin) 3. Equivalentes semánticos en inglés. ENG The dictionary includes 6,084 entries and offers the following access routes: 1. Yami lemmas (either alphabetically or according to word stem) 2. Chinese equivalents (phonologically ordered according to transliteration of Zhuyin) 3. English semantic equivalents.

生命力. (2013, March 21). 攜手二十年‭ ‬達悟語詞典傳承不朽 [Video, en chinés / in Chinese]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=7ENsJOMSPYc‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

1. Referencias / References:: Rau, Victoria & Yang, Meng-chien. (2012). 「達悟語線上詞典」的故事 (‘A historia detrás do dicionario en liña de tao’ / (‘The story behind Tao Online Dictionary’). En Taiwan Digital Archives Expansion Project. https://content.teldap.tw/index/blog/?p=3503 2. Foto / Photo: correspondencia privada / private correspondence.

U-Tong Sih

María Álvarez de la Granja